Adam Boutzan - Sean Nguyen chuyễn ngữ
Những cuộc nổi dậy thành công ít khi được đoán trước. Cuộc nổi dậy vừa qua của tầng lớp trung lưu đã hất văng chế độ của Ben Ali tai Tunisia chỉ có thể giải thích trong sự nhìn lại (retrospect). Trước đó khó có ai có thể biết nó sắp xảy ra.
Các nhà phân tích cho rằng hợp chất dễ cháy là một xã hội có lớp người trẻ nhiều học thức, quá ít việc làm, một giai tầng ưu tú ăn cắp (“kleptocratic elite”), và sự thất bại của hệ thống an ninh quốc gia để bảo vệ chế độ khỏi sụp đổ.
Những nhà phân tích khác đang tranh luận liệu trường hợp Tunisia sẽ được lập lại tại các nước Arab kế bên như Algeria, Ai Cập (Egypt), và Yemen hay không. Và nếu như thế, thế giới phải phản ứng ra sao trong tình trạng rối loạn đó.
Các bộ ngoại giao của Mỹ, Anh, Nhật, Pháp và Đức đang cố gắng đoán xem chuyện gì xảy ra sau đó để chuẩn bị tư thế để có thể làm việc với bất kỳ người nào nếu cuộc nổi dậy thành công, đồng thời không làm hại đến quan hệ hiện tại nếu chính quyền đương nhiệm đối đầu được với thử thách.
Nếu khôn ngoan họ không chỉ nhìn vào thế giới Ả Rập.
Cuộc nổi dậy tại Tunisia rất giống với phong trào đối lập làm lung lay cái chế độ Mullah (chế độ do các giáo sĩ Hồi Giáo cai trị) của Iran cách đây hơn một năm. Đây không phải về vấn đề Hồi Giáo mà là về công bằng xã hội và tự do cá nhân. Và nếu đúng như thế, các nhà phân tích phải xét đến sự quan hệ của nó đối với tất các các quốc gia, theo Hồi Giáo hay không, trong những giai đoạn phát triển khó khăn.
Tại nhiều quốc gia đang phát triển, giáo dục và mạng xã hội điện tử đã khiến cho giới trẻ và dân ở thành thị ý thức về những thứ mà họ chưa có. Ở một vài nơi, họ không có những thứ mà người khác có thể mua được nếu có việc làm ổn định. Còn những nơi khác thì họ lại không có quyền được nói lên điều họ suy nghĩ, hoặc quyền được thay đổi các nhà lãnh đạo khoan nói đến chuyện thay đổi cả hệ thống.
Việt Nam rơi vài trường hợp thứ hai này.
Kể từ 1991, lãnh đạo của đảng Cộng Sản đã thanh công trong việc đưa hàng tiêu dùng đến tay người dân. Một tập hợp dân chúng - vẫn còn bị sự nghèo đói khốn khổ ám ảnh vì sự thất bại của nhà nước Việt Nam trong cố gắng xây đựng chủ nghĩa xã hội thực sự trong thời gian 1975-1986 - hạnh phúc với một lợi tức mỗi người trung bình là $1,200 USD: có nhà cửa tốt hơn, có đủ để ăn, có xe máy, TV và tiền để thỉnh thoảng tiêu xài xa xỉ. Người Việt đứng hàng đầu trong những người lạc quan nhất, tin rằng cuộc sống sẽ tiếp tục tốt đẹp hơn, theo điều tra về Chỉ Số Hạnh Phúc do tạp chí Forbes bảo trợ.
Tuy nhiên không ít người Việt khác vẫn phàn nàn trên blog, trên Facebook rằng tài sản vật chất chưa đủ và sự thiếu thốn những quyền tự do chính trị căn bản. Đại đa số người Việt thường giễu cợt khi nói đến những người này, cùng lắm đó là những kẻ lẩm cẩm không biết tô màu theo đưỡng vẽ sẵn. Họ nhún vai gạt qua khi những người này bị (công an) đánh đập hay bị giam tù vì những tội danh như “Lợi dụng internet để cổ xúy hệ thống đa đảng và dân chủ.”
Sự thụ động chính trị của hầu hết người Việt không thể giải thích bằng sự thiếu hiểu biết về thế giới bên ngoài. Các tờ báo đã tường trình sống động hơn và không có sự kiểm duyệt về các sự kiện tại Tunisia và bây giờ là tại Ai cập, kể từ khi chế độ Ben Ali bị lật đổ hồi giữa tháng. Vàngay chuyện biểu tình bạo động làm rung động Bangkok cách đây một năm, đã là những tin tức hàng ngày trên các phương tiện truyền thông báo chí, mà cảm nghỉ phổ biến là “Cảm ơn Trời nó không xảy ra nơi đây.”
Trong một quốc gia mà trước đây chính thức theo chủ nghĩa quân bình song lại là nơi lớp giàu mới phô trương, giới trẻ thành thị có học cũng chỉ mong đạt đến mực giàu có thong tục như thế. Hầu hết dân chúng tin rằng chỉ cần chăm chỉ với một chút may mắn thì cuộc sống sẽ tốt đẹp và dễ dàng hơn
Theo bảng “Chỉ số phồn vinh” của Viện Legatum - một bản siêu phân tích vừa được công bố hôm 26-1, thì năm qua Việt Nam đã nhảy 16 bậc và hiện đang xếp thứ 61 trên tổng số 110 nước được khảo sát. Tunisia đứng thứ 48 trong cùng bảng xếp hạng “đánh giá toàn cầu về thịnh vượng và hạnh phúc” này.
Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam đã vừa thay ban lãnh đạo đất nước, đề bạt một số và cho về hưu một số khác. Điều mà người ta thường nghe đồn thổi lẫn trong màn nhiễu trắng trước đại hội, là sự nhấn mạnh vào tầm quan trọng của việc tiếp tục phát triển kinh tế. Không chỉ là tăng về lượng, mà cả về phẩm chất - những loại đầu tư và các chính sách có thể đưa Việt Nam ra khỏi khối các nước xuất khẩu nguyên liệu và hàng hóa sản xuất bằng lao động rẻ tiền.
Đó là lời hứa mà chính quyền Hà Nội có thể không thực hiện nổi. Có lẽ các đảng viên đảng Cộng sản hiểu tính chính chống của chế độ của họ bây giờ phụ thuộc nặng nề vào việc họ nâng cao được mức sống của người dân, và họ sẽ phải hành động tương xứng. Thế nhưng, dường như chắc rằng nhóm đổi mới trong nội bộ đảng sẽ tiếp tục bị kềm chế vì cơ chế đã xơ cứng, với những nét đặc thù: bao cấp, tham nhũng lan tràn và tình trạng thái ấp địa phương.
Nếu như sợ tiến bộ kinh tế suốt một phần tư thế kỷ qua của Việt Nam bị khựng lại hay gián đoạn, hỗn loạn có thể xảy ra. Có hàng triệu thanh niên lái xe máy, và đều có điện thoại di động 3G - ai đã từng chứng kiến những dịp ăn mừng chiến thắng của đội bóng đá Việt Nam đều có thể hình dung khi nguồn năng lượng ấy được biến thành cơn khích động chính trị. Và nếu như ở Tunisia, tình hình sẽ chắc chắn trở nên tồi tệ, và nếu như có một hay hai đụng độ nhỏ đến chế người, thành liệt sĩ; nếu hàng chục nghìn người thách thức quyền lực của nhà nước cộng sản liệu chính quyền có thể trông cậy được vào lực lượng “Công An Nhân Dân” để bảo vệ cho họ hay không?
Việt Nam, quốc gia với 86 triệu dân, có đến 1,2 triệu công an, mà theo một ước tính của chuyên gia khả tín về an ninh quốc phòng, nhà phân tích Carl Thayer. Tổng quát đây là một đám tham nhũng, lạm quyền, có mặt ở khắp mọi nơi, và người dân thường thì tránh xa họ khi có thể. Xét về cá nhân, hầu hết công an - cũng như trường hợp Tunisia - đều thuộc tầng lớp trung lưu thấp, coi nghề công an là một con đường để tiến thân.
Các đơn vị công an đặc nhiệm xuất sắc trong việc theo dõi và trấn áp những người Việt Nam nào chia sẻ ý tưởng nổi dậy của họ với người khác. Cảnh sát nội an thường xuyên cảnh báo rằng các thế lực thù địch chống Việt Nam âm mưu tổ chức một cuộc “cách mạng màu” kiểu Đông Âu. Công an còn được hệ thống luật pháp hỗ trợ cấm cản việc thành lập các nhóm vận động độc lập, nguồn sức mạnh của một xã hội dân sự ở nhiều quốc gia.
Những người bất đồng chính kiến Việt Nam có vẻ lẽ loi và còn ít về số lượng, và cứ như thế thì họ sẽ không địch lại với công an. Tuy nhiên, hãy giả sử mức phát triển kinh tế bị gián đoạn hay khựng lại. Và thử tưởng tượng một thanh niên Việt Nam có bằng đại học, không tìm được việc làm, phải dựng xập bán dưa bên lề đường? Hãy thử hình dung công an bắt giữ và tịch thu quầy hàng của anh ta vì không có giấy phép? Hãy thử hình dung anh ta phản đối chính quyền và nếu bị phớt lờ hoặc bị sỉ nhục?
Những điều ấy lại thường xảy ra ở Việt Nam. Giả sử thật sự có một người trẻ có học thức lại phải đi bán rong kiếm sống như thế, đổ xăng vào người (như trường hợp của Muhamad Bouazizi, Tunisia - SN), và đến trước một trụ sở của Đảng ở địa phương và châm lửa thì chuyện gì sẽ xảy ra?
Những cuộc nổi dậy thành công ít khi được đoán trước. Cuộc nổi dậy vừa qua của tầng lớp trung lưu đã hất văng chế độ của Ben Ali tai Tunisia chỉ có thể giải thích trong sự nhìn lại (retrospect). Trước đó khó có ai có thể biết nó sắp xảy ra.
Các nhà phân tích cho rằng hợp chất dễ cháy là một xã hội có lớp người trẻ nhiều học thức, quá ít việc làm, một giai tầng ưu tú ăn cắp (“kleptocratic elite”), và sự thất bại của hệ thống an ninh quốc gia để bảo vệ chế độ khỏi sụp đổ.
Những nhà phân tích khác đang tranh luận liệu trường hợp Tunisia sẽ được lập lại tại các nước Arab kế bên như Algeria, Ai Cập (Egypt), và Yemen hay không. Và nếu như thế, thế giới phải phản ứng ra sao trong tình trạng rối loạn đó.
Các bộ ngoại giao của Mỹ, Anh, Nhật, Pháp và Đức đang cố gắng đoán xem chuyện gì xảy ra sau đó để chuẩn bị tư thế để có thể làm việc với bất kỳ người nào nếu cuộc nổi dậy thành công, đồng thời không làm hại đến quan hệ hiện tại nếu chính quyền đương nhiệm đối đầu được với thử thách.
Nếu khôn ngoan họ không chỉ nhìn vào thế giới Ả Rập.
Cuộc nổi dậy tại Tunisia rất giống với phong trào đối lập làm lung lay cái chế độ Mullah (chế độ do các giáo sĩ Hồi Giáo cai trị) của Iran cách đây hơn một năm. Đây không phải về vấn đề Hồi Giáo mà là về công bằng xã hội và tự do cá nhân. Và nếu đúng như thế, các nhà phân tích phải xét đến sự quan hệ của nó đối với tất các các quốc gia, theo Hồi Giáo hay không, trong những giai đoạn phát triển khó khăn.
Tại nhiều quốc gia đang phát triển, giáo dục và mạng xã hội điện tử đã khiến cho giới trẻ và dân ở thành thị ý thức về những thứ mà họ chưa có. Ở một vài nơi, họ không có những thứ mà người khác có thể mua được nếu có việc làm ổn định. Còn những nơi khác thì họ lại không có quyền được nói lên điều họ suy nghĩ, hoặc quyền được thay đổi các nhà lãnh đạo khoan nói đến chuyện thay đổi cả hệ thống.
Việt Nam rơi vài trường hợp thứ hai này.
Kể từ 1991, lãnh đạo của đảng Cộng Sản đã thanh công trong việc đưa hàng tiêu dùng đến tay người dân. Một tập hợp dân chúng - vẫn còn bị sự nghèo đói khốn khổ ám ảnh vì sự thất bại của nhà nước Việt Nam trong cố gắng xây đựng chủ nghĩa xã hội thực sự trong thời gian 1975-1986 - hạnh phúc với một lợi tức mỗi người trung bình là $1,200 USD: có nhà cửa tốt hơn, có đủ để ăn, có xe máy, TV và tiền để thỉnh thoảng tiêu xài xa xỉ. Người Việt đứng hàng đầu trong những người lạc quan nhất, tin rằng cuộc sống sẽ tiếp tục tốt đẹp hơn, theo điều tra về Chỉ Số Hạnh Phúc do tạp chí Forbes bảo trợ.
Tuy nhiên không ít người Việt khác vẫn phàn nàn trên blog, trên Facebook rằng tài sản vật chất chưa đủ và sự thiếu thốn những quyền tự do chính trị căn bản. Đại đa số người Việt thường giễu cợt khi nói đến những người này, cùng lắm đó là những kẻ lẩm cẩm không biết tô màu theo đưỡng vẽ sẵn. Họ nhún vai gạt qua khi những người này bị (công an) đánh đập hay bị giam tù vì những tội danh như “Lợi dụng internet để cổ xúy hệ thống đa đảng và dân chủ.”
Sự thụ động chính trị của hầu hết người Việt không thể giải thích bằng sự thiếu hiểu biết về thế giới bên ngoài. Các tờ báo đã tường trình sống động hơn và không có sự kiểm duyệt về các sự kiện tại Tunisia và bây giờ là tại Ai cập, kể từ khi chế độ Ben Ali bị lật đổ hồi giữa tháng. Vàngay chuyện biểu tình bạo động làm rung động Bangkok cách đây một năm, đã là những tin tức hàng ngày trên các phương tiện truyền thông báo chí, mà cảm nghỉ phổ biến là “Cảm ơn Trời nó không xảy ra nơi đây.”
Trong một quốc gia mà trước đây chính thức theo chủ nghĩa quân bình song lại là nơi lớp giàu mới phô trương, giới trẻ thành thị có học cũng chỉ mong đạt đến mực giàu có thong tục như thế. Hầu hết dân chúng tin rằng chỉ cần chăm chỉ với một chút may mắn thì cuộc sống sẽ tốt đẹp và dễ dàng hơn
Theo bảng “Chỉ số phồn vinh” của Viện Legatum - một bản siêu phân tích vừa được công bố hôm 26-1, thì năm qua Việt Nam đã nhảy 16 bậc và hiện đang xếp thứ 61 trên tổng số 110 nước được khảo sát. Tunisia đứng thứ 48 trong cùng bảng xếp hạng “đánh giá toàn cầu về thịnh vượng và hạnh phúc” này.
Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam đã vừa thay ban lãnh đạo đất nước, đề bạt một số và cho về hưu một số khác. Điều mà người ta thường nghe đồn thổi lẫn trong màn nhiễu trắng trước đại hội, là sự nhấn mạnh vào tầm quan trọng của việc tiếp tục phát triển kinh tế. Không chỉ là tăng về lượng, mà cả về phẩm chất - những loại đầu tư và các chính sách có thể đưa Việt Nam ra khỏi khối các nước xuất khẩu nguyên liệu và hàng hóa sản xuất bằng lao động rẻ tiền.
Đó là lời hứa mà chính quyền Hà Nội có thể không thực hiện nổi. Có lẽ các đảng viên đảng Cộng sản hiểu tính chính chống của chế độ của họ bây giờ phụ thuộc nặng nề vào việc họ nâng cao được mức sống của người dân, và họ sẽ phải hành động tương xứng. Thế nhưng, dường như chắc rằng nhóm đổi mới trong nội bộ đảng sẽ tiếp tục bị kềm chế vì cơ chế đã xơ cứng, với những nét đặc thù: bao cấp, tham nhũng lan tràn và tình trạng thái ấp địa phương.
Việt Nam, quốc gia với 86 triệu dân, có đến 1,2 triệu công an, mà theo một ước tính của chuyên gia khả tín về an ninh quốc phòng, nhà phân tích Carl Thayer. Tổng quát đây là một đám tham nhũng, lạm quyền, có mặt ở khắp mọi nơi, và người dân thường thì tránh xa họ khi có thể. Xét về cá nhân, hầu hết công an - cũng như trường hợp Tunisia - đều thuộc tầng lớp trung lưu thấp, coi nghề công an là một con đường để tiến thân.
Các đơn vị công an đặc nhiệm xuất sắc trong việc theo dõi và trấn áp những người Việt Nam nào chia sẻ ý tưởng nổi dậy của họ với người khác. Cảnh sát nội an thường xuyên cảnh báo rằng các thế lực thù địch chống Việt Nam âm mưu tổ chức một cuộc “cách mạng màu” kiểu Đông Âu. Công an còn được hệ thống luật pháp hỗ trợ cấm cản việc thành lập các nhóm vận động độc lập, nguồn sức mạnh của một xã hội dân sự ở nhiều quốc gia.
Những người bất đồng chính kiến Việt Nam có vẻ lẽ loi và còn ít về số lượng, và cứ như thế thì họ sẽ không địch lại với công an. Tuy nhiên, hãy giả sử mức phát triển kinh tế bị gián đoạn hay khựng lại. Và thử tưởng tượng một thanh niên Việt Nam có bằng đại học, không tìm được việc làm, phải dựng xập bán dưa bên lề đường? Hãy thử hình dung công an bắt giữ và tịch thu quầy hàng của anh ta vì không có giấy phép? Hãy thử hình dung anh ta phản đối chính quyền và nếu bị phớt lờ hoặc bị sỉ nhục?
Những điều ấy lại thường xảy ra ở Việt Nam. Giả sử thật sự có một người trẻ có học thức lại phải đi bán rong kiếm sống như thế, đổ xăng vào người (như trường hợp của Muhamad Bouazizi, Tunisia - SN), và đến trước một trụ sở của Đảng ở địa phương và châm lửa thì chuyện gì sẽ xảy ra?
No comments:
Post a Comment